علی جعفری: برنامه های فشرده وزارت امور خارجه در ماه های اخیر که بر مذاکرات هسته ای متمرکز گردید، از همان ابتدا نشان دهنده تغییر رویکرد و نگاه مسئولان ارشد کشور به مسائل حاد سیاست خارجی بود.
در آن برهه اولویت بر حل چالش کلان سیاست خارجی یعنی پرونده هسته ای بود و اما اکنون سیاستگذاری خارجی ایران به موازات پیگیری اجرای توافق هسته ای بر تعامل منطقه ای استوار شده است؛ سیاستی که پس از دستیابی به توافق هسته ای و با اهداف مشخص اتخاذ گردیده و در رأس آن محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران دومین سفر منطقه ای خود را محقق کرده است.
واقعیت این است که تعامل منطقه ای و اتخاذ سیاست دیپلماتیک در قبال کشورهای منطقه پس از مذاکرات نیازی اساسی به شمار می رفت. به عبارت دیگر، در گام اول، ضرورت برداشتن موانع بین المللی و رفع تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی احساس شد و اکنون پس از دستیابی به توافق هسته ای و انجام مقدمات رفع تحریم ها، اولویت سیاست خارجی ایران بر دیپلماسی منطقه ای و تعامل با کشورهای منطقه قرار گرفته است. شاید به همین دلیل بود که وزیر امور خارجه ایران پس از سفر به کویت، قطر و عراق سفر دوم منطقه ای خود را آغاز و به کشورهایی همچون سوریه، لبنان، پاکستان و هند سفر کرد و همزمان از برنامه خود برای بازدید از روسیه و ترکیه سخن گفت. به نظر می رسد اتخاذ سیاست تعامل منطقه ای در این برهه با اهداف ذیل انجام می شود:
- حاکم کردن فضای دیپلماسی در منطقه
- تقویت تعامل و همکاری با کشورهای دوست و شریک
- تثبیت سیاست دیپلماتیک دولت یازدهم در منطقه و جهان
- ایجاد راهکار منطقه ای در جهت مقابله با تروریسم و افراطی گری
- زدودن نگاه منفی و جلب نگاه مثبت کشورهای منطقه به توافق هسته ای
- استفاده از ظرفیت های توافق هسته ای در جهت حل بحران سوریه و بن بست سیاسی در لبنان
- آماده کردن فضای همکاری اقتصادی و تجاری پس از توافق به ویژه در حوزه نفت و گاز با هند و پاکستان
این در حالی است که در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی بر تعامل و روابط سازنده با کشورها تاکید شده است:
- بر اساس اصل 152 قانون اساسی، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس روابط صلح آمیز متقابل با دول غیر محارب استوار است.
- بر اساس سند چشم انداز 1404، ایران کشوری است با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده در روابط بین الملل. آنچنان که در سند چشم انداز آمده موضوع تعامل سازنده و مؤثر با جهان مبتنی بر عزت، حکمت و مصلحت می باشد.
- در برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، ذیل ماده 210 بر تعامل و روابط حسنه با کشورهای منطقه ای تاکید شده است. در این برنامه «همکاری با کشورهای منطقه و اسلامی و نیز استفاده از سایر ظرفیت های اقتصادی، حقوقی، سیاسی، فرهنگی، رسانه‌ای و بین‌المللی برای کاهش حضور نظامی بیگانگان در منطقه،تقویت روابط حسنه با همسایگان، اعتمادسازی، تنش‌زدایی و همگرایی با کشورهای منطقه و اسلامی به ویژه حوزه تمدن ایران اسلامی» به عنوان اولویت سیاست خارجی ایران در نظر گرفته شده است.
بر این اساس به نظر می رسد سیاستگذاری خارجی جمهوری اسلامی ایران پس از توافق هسته ای، مبتنی بر تعامل منطقه ای و حاکم کردن فضای دیپلماسی، در منطقه ای که درگیر خشونت و افراطی گری بوده است، سیاستی اصولی و مبتنی بر منافع ملی و منطقه ای اتخاذ شده است. سیاستی که منافع آن در صورت موفقیت، در اختیار ملت های منطقه قرار خواهد گرفت.
با این حال باید نتایج اتخاذ سیاست تعامل منطقه ای را در راستای مذاکرات هسته ای، در گذر زمان و بر اساس واکنش ها و اقدامات کشورهای منطقه ای مورد بررسی قرار داد. فراموش نکنیم که کشورها و رژیم هایی در منطقه خاورمیانه حضور دارند که جمهوری اسلامی ایران را رقیب خود تلقی کرده و از هیچ اقدامی برای تضعیف این کشور دریغ نمی کنند.