علی اکبر اسدی کشه: یکی از ابزار های عمومی سازی علم در جامعه روزنامه نگاران علم است. روزنامه نگار علم در ارتباط با عموم و دانشمندان می باشند به صورتی که رویداد ها و اخبار علمی را از جامعه علمی(دانشمندان و محققین) دریافت و آنها را به زبانی ساده و قابل فهم به عموم منتقل می کند. با انتقال علم به اجتماع دو هدف دنبال می شود: 1- اهمیت یافتن منطق علمی(مقابله با خرافه گرایی) 2- به کارگیری علم به صورتی عملی به وسیله عموم برای زندگی بهتر.
در ایران در ارتباط با پرورش روزنامه نگاری علم، انجمن ترویج علم ایران با همکاری دفتر منطقه ای یونسکو در تهران، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و کمیسیون ملی یونسکو کارگاه روزنامه نگاری علم را در آذر ماه 1393 و مرداد ماه 1394 با مدرسی به ترتیب پرفسور فاکسون باندا و ریچارد استون برگزار شد. در این کارگاه ها چگونگی ارتباط روزنامه نگاران علم با منابع خبری علم، روش و اصول گزارشنویسی علم، معیار های انتخاب موضوعات علمی برای عموم، مفهوم های اساسی در روزنامه نگاری علم و ... آموزش داده شد.
اما در سطح بین الملی روز نامه نگاران علم برای تقویت حرفه ای خود دست به تشکیل انجمن های روزنامه نگاری علم زدند و اولین انجمن روزنامه نگاری علم با عنوان "انجمن ملی نویسندگان علمی"[1] در دهه 1930 با تلاش روزنامه نگاران علم امریکا تشکیل شد.
به دنبال آن انجمن های ملی روزنامه نگار علم در درون کشور ها با هدف گسترش تکنولوژی و عمومی کردن علم و همچنین رشد و توسعه ژورنالیسم علم تشکیل شده اند. انجمن های ملی عموماً به دو روش تاسیس می گردند: 1. به کمک روزنامه نگار های علم( نویسندگان علمی، گویندگان رادیو و تلویزیون )، حرفه ای های ارتباط علمی و انجمن های علمی فعال در حوزه علم و فناوری در درون کشور ها (مانند: انجمن گزارشگران علم کره جنوبی[2] در سال1984). 2. با کمک و حمایت های فدراسیون جهانی روزنامه نگاران علم[3](مانند: انجمن روزنامه نگار عربی[4] در سال 2006).
نزدیک به 40 انجمن ملی روزنامه نگار علم در سطح جهان تشکیل گردیده است و این انجمن ها در اکثر کشور ها تنها نهاد فعال در زمینه رشد و توسعه روزنامه نگار علم محسوب می شوند. انجمن ها فعالیت های متنوعی ای را برای رشد و توسعه روزنامه نگاری علم انجام می دهند که اکثر این فعالیت ها مشابهت زیادی با یکدیگر دارند.
از میان انجمن های ملی، انجمن های روزنامه نگار علم انگلستان، کانادا، یونان و کره جنوبی دارای ویژگی هایی از جمله گستردگی و تنوع فعالیت ها، نوآوری در سرویس های جدید به روزنامه نگاران علم و اطلاع رسانی قوی می باشند که آنها را از دیگر انجمن های ملی متمایز می سازد. در زیر اقدامات این چهار انجمن در جهت رشد و توسعه روزنامه نگاری علم بررسی می شود:
1- برقراری ارتباط بین روزنامه نگاران علم
هدف از این فعالیت انجمن ها ایجاد یک فضای تعاملی و دوستانه ما بین روزنامه نگار های علم و تبادل اطلاعات و تجربیات است. "انجمن گزارشگران روزنامه نگار علم کره" دو برنامه برای ایجاد چنین فضایی اجرا می کند:
الف. روزگزارشگران علمی:
این روز در ماه می میلادی برگزار می شود و در آن خانواده های گزارشگران علمی و پزشکی و متخصصان روابط عمومی به این جشن دعوت می شوند. در این جشن ها بازی های ورزشی توسط خانواده ها و نمایش استعداد بچه ها باعث اتصال صمیمانه گزارشگران و به دنبال آن انتقال تجربه ها می گردد.
ب. شب گزارشگران علمی:
در یکی از شب های آخر نوامبر گزارشگرانی که یک سال از ورودشان به این حرفه می گذرد در مکانی کنار یکدیگر جمع می شوند. در این جشن روزنامه نگار های جوان در فضایی دوستانه با روزنامه نگار های حرفه ای، رهبران سازمان های پزشکی و علمی و متخصصان روابط عمومی به گفت و گو و شب نشینی می پردازند. ویژگی اساسی چنین جشن ها و مراسم هایی باعث استحکام هر چه بیشتر شبکه انسانی در زمینه های خاص علمی و روابط عمومی می شود.
2- رصد فعالیت های روزنامه نگاران علم در کشور
از فعالیت هایی که انجمن ها در سطح ملی انجام می دهند تهیه گزارش در مورد وضعیت روزنامه نگاری علم و ترویج علم در کشور است. اهمیت این ارزیابی از آنجا ناشی می شود که سیاستگذاران را نسبت به وضعیت کنونی گسترش علم در جامعه آگاه می سازد. همچنین انجمن ها فعالیت های آینده خود را بر اساس نتایج بدست آمده از این گزارش ها تدوین و ارزیابی می نمایند. "انجمن چشم اندازه علم" یونان از انجمن هایی است که به این مسئله توجه خاصی دارد. گزارش ارائه شده توسط انجمن در چهار بخش تدوین می شود: مجلات علمی، رادیو و تلویزیون، پرتال و وب سایت های علمی و دوره های آموزشی که وضعیت هر بخش به لحاظ کمی و کیفی تشریح می گردد.
3- اهداء جوایز و پاداش ها
انجمن ها گزارشگران، دانشمندان و ترویج دهندگان علم را که با رسانه های علمی کار می کنند، انتخاب و به آنها جوایزی اهدا می کند. اعطای جوایز و مسابقات از طرف انجمن های روزنام نگاری علم با اهداف متفاوتی صورت می گیرد: برای مثال "انجمن نویسندگان علمی کانادا" با هدف تشویق نسل های بعدی روزنامه نگار های علم و فعالین عرصه ارتباطات علمی و با همکاری "بنیاد نوآوری کانادا[5]" جوایزی را برای ایده های برجسته گزارش دهی درباره علوم پیشرفته در نظر می گیرد. دانشجویان خبرنگاری و دانشجویان ارتباطات علمی که در کانادا تحصیل می کنند می توانند شانس خود را برای خلق یک گزارش بدیع و دریافت پاداش امتحان کنند. افرادی که می توانند در این رقابت شرکت کنند دانشجویان دانشگاه ها و کالج های کانادا می باشند که علاقمند به گسترش علم به عموم هستند. دو جایزه 2500 دلاری برای بهترین طرح و یا پیشنهادی که ارائه می شود در نظر گرفته می شود.
4- گسترش روابط علمی داخلی و خارجی
از فعالیت های مهم و اساسی انجمن های روزنامه نگار علم گسترش ارتباطات علمی در سطح داخلی و خارجی است. هدف از این ارتباطات و گسترش آنها:
- شبکه سازی روزنامه نگار های علم با موسسات علمی و پژوهشی
- پویا سازی فعالیت های علمی در سطح داخلی
- کشف و طرح موضوعات جدید علمی
- تبادل اطلاعات علمی داخلی و خارجی
- شناخت سلیقه های جامعه در زمینه های علمی
بر این اساس انجمن ها برای رسیدن به این اهداف از روش های گوناگون استفاده می کنند، برگزاری سمینار ها و کنفرانس ها، کارگاه های آموزش و مناظرات داخلی از روش های مطرح در این زمینه است.
5- ایجاد فرصت ها برای روزنامه نگاران علم
انجمن علمی نویسندگان علم انگلستان[6]در وب سایت خود به معرفی شرکت های رسانه ای که نیازمند نویسندگان علم و ویراستاران هستند، می پردازد و اطلاعات کاملی در مورد شرایط استخدام در اختیار نویسندگان علم قرار می دهد.
از دیگر فعالیت های انجمن های روزنامه نگاری علم می توان به ایجاد مرکز منابع رسانه ای: تهیه اطلاعات و اخبار مرتبط برای حمایت از روزنامه نگاران علم و ایجاد ارتباط با سازمان ارتباطات، روزنامه ها ، روزنامه های اقتصادی، رسانه ها و ژورنال های تخصصی می توان نام برد.
بر این اساس یکی از اقدامات در توسعه روزنامه نگاران علم در ایران تأسیس یک انجمن حرفه ای روزنامه نگاری علم می باشد تا افراد علاقمند و شاغل در این حرفه را تربیت و تقویت کنند. اما متأسفانه تعداد خبرنگاران علاقه مند در حوزه علم بسیار اندک است و فعالیت هایی چون برگزاری کارگاه های آموزشی خبرنگاری علم توسز نهاد های عمومی و دولتی می توان نقط شروعی برای جذب خبرنگاری در حوزه علم باشد.
[1] . National Association of Science Writers
[2] . Korea Science Reporters Association (KSRA)
[3]. World Federation of Science Journalists
[4].Arab Science Journalists Association (ASJA)
[5].The Canada Foundation for Innovation (CFI)