یحیی پروندی: تأمین اجتماعی به‌عنوان مهم‌ترین بازوی اجرایی دولت‌ها برای رفع نابرابری و فقر و ارتقای عدالت اجتماعی در جامعه، ابتدا در کشورهای توسعه‌یافته شروع شد، تکامل یافت و بعدها توسط سایر کشورها به کار گرفته شد.
در سال 1881 و در زمان صدارت بیسمارک در آلمان، نخستین بار قانون بیمه‌های اجتماعی به تصویب رسید و چند سال بعد اولین نظام بیمه‌های اجتماعی در آلمان پایه‌گذاری شد و به‌سرعت به دیگر کشورهای صنعتی اروپا تسری پیدا کرد. پس از جنگ جهانی اول و در سال‌های پس از بحران اقتصادی آمریکا و اروپا (1929 تا 1933) دوره نوین تأمین اجتماعی آغاز شد. سپس در سال 1948 و در ماده 22 اعلامیه جهانی حقوق بشر که مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد است تأمین اجتماعی به‌عنوان یک حق برای همه‌ی افراد مطرح شد: «همه افراد به‌عنوان عضو جامعه، حق برخورداری از تأمین اجتماعی را دارند». به دنبال این امر، به‌منظور پایداری جنبه بین‌المللی امور تأمین اجتماعی، سازمان ملل متحد، سازمان بین‌المللی کار (ILO) و انجمن بین‌المللی تأمین اجتماعی (ISSA) تمهیداتی را در این زمینه تدوین کردند و ملزم به نظارت و اجرای آن شدند. و این‌گونه شد که اتخاذ و اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های تأمین اجتماعی در دیگر کشورهای درحال‌توسعه رواج یافت.
اما در کشورهای جهان سوم، نظام‌های رسمی تأمین اجتماعی به دلایلی که از سطح توسعه اقتصادی و ساختار اقتصادی آن‌ها ناشی می‌شود به کژکارکردی دچار می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، نظام‌های رسمی تأمین اجتماعی کشورهای توسعه‌یافته برای مبارزه با فقر، قابل به‌کارگیری در کشورهای درحال‌توسعه‌ی با درآمد پایین نیست؛ زیرا در این کشورها شیوع فقر بسیار بالاست، در طول زمان ادامه دارد و در خصیصه‌های ساختاری اقتصاد آن‌ها ریشه کرده است. تأمین اجتماعی در بستر فقر شدید و پایدار کشورهای درحال‌توسعه، باید فراتر از مدل‌های رایج بیمه‌های اجتماعی برود و دربرگیرنده‌ی اقدامات بزرگ‌تری در عرصه مساعدت اجتماعی باشد. این کژکارکردی در نظام تأمین اجتماعی ما نیز مشهود است.
در جمهوری اسلامی ایران نیز "قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی" در سال 1383 برای رسیدگی به امور زیر به تصویب شورای نگهبان رسید:
الف - بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت.
ب - بیکاری.
ج - پیری
د - در راه‌ماندگی، بی‌سرپرستی و آسیب‌های اجتماعی.
هـ - حوادث و سوانح.
و - ناتوانی‌های جسمی، ذهنی و روانی.
ز - بیمه خدمات بهداشتی، درمانی و مراقبت‌های پزشکی.
ح - حمایت از مادران به‌خصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند.
ط - حمایت از کودکان و زنان بی‌سرپرست.
ی - ایجاد بیمه خاص بیوگان، زنان سالخورده و خودسرپرست.
ک - کاهش نابرابری و فقر.
ل - امداد و نجات.
این قانون، نظام جامع تأمین اجتماعی کشور را شامل سه حوزهی بیمهای، حمایتی و امدادی می‌داند. علیرغم گستردگی دایره شمول امور تأمین اجتماعی در این قانون، هنوز بسیاری از بخش‌های آن فاقد برنامه یا سیاست اجرایی هستند و برخی برنامه‌های در حال اجرا نیز با کژکارکردهای اساسی مواجه‌اند. در حال حاضر، سازمان تأمین اجتماعی به‌عنوان متولی اصلی تأمین اجتماعی در کشور فعالیت می‌کند. آمارها حاکی از آن است که جمعیت تحت پوشش این سازمان شامل حدود 13 میلیون نفر بیمه‌شده اصلی و بیش از دو و نیم میلیون نفر مستمری‌بگیر (بازنشسته، ازکارافتاده و بازمانده) است که با احتساب افراد تحت تکلف آن‌ها، بالغ‌بر 39 میلیون نفر می‌شود. این تعداد دربرگیرنده‌ی دوسوم جمعیت شهرنشین و تنها حدود 50 درصد جمعیت کل کشور بوده که شامل بیمه‌شدگان اجباری، حِرَف و مشاغل آزاد، رانندگان، مقرری‌بگیران بیمه بیکاری و بیمه‌شدگان اختیاری و افراد تحت تکلف آنان است. چراکه در بسیاری از بخش‌های غیررسمی اقتصاد، شمار زیادی از افراد وجود دارند که از یک از مزایای تأمین اجتماعی بی‌بهره هستند.
ازاین‌رو، به نظر می‌رسد که ارتقای تأمین اجتماعی در ایران برای مبارزه با فقر، نیازمند یک بازنگری اساسی در برنامه‌های تأمین اجتماعی و همین‌طور سیاست‌های اجرایی آن است که متناسب با بستر و توان اقتصادی کشور بوده و سیاست‌های لازم برای اثربخشی اجرای آن تدبیر شده باشد.