وب سایت تخصصی سیاست گذاری عمومی

بر اساس بند 4 سیاست های کلی مبارزه با موادمخدر جمهوری اسلامی ایران ( ابلاغی مقام معظم رهبری) ، اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه در مقابله با تهدیدات و آسیب های ناشی از مواد مخدر و روانگردان مورد توجه قرار گرفته است. در این سند ارکان پیشگیری مواد مخدر از قبیل شناخت مسئله، نظریات پایه،تحلیل، سیاست های  و شاخص ها مورد بررسی قرار گرفته است.

مجتبی دهقان پور*

مقدمه

در طول سال های گذشته مبارزه مقدس با مواد مخدر تنها به نیروهای نظامی و پلیسی کشور محدود می شد، با تولد علم کاهش تقاضا در دنیا و همگامی کشورمان در این حوزه با سایر کشورهای پیشرفته، متخصصان ایرانی توانستند در حوزه های گوناگون اعم از پیشگیری، درمان و کاهش آسیب و مقابله دستاوردهایی درخور جایگاه نظام جمهوری اسلامی ایران فراهم کنند. به طوری که اکثر کشورهای مطرح در این زمینه بر پیشقدم بودن جمهوری اسلامی ایران در این حیطه اذعان دارند. اکنون در هزاره سوم با توجه به پوشش فراگیر، اثرگذاری و نقش کلیدی رسانه ها لازم است ضمن برجسته سازی و تقویت تخصصی این حوزه، بر کارآیی و اثربخشی آن نیز بیفزاییم.

تدوین سیاست ها و رهنمودهای حوزه های گوناگون مبارزه با موادمخدر گامی اساسی در تبیین رویکرد تخصصی ستاد مبارزه با موادمخدر در این زمینه به شمار می آید. امید است با ارتقای بروز این سیاست ها، دستیابی به هدف غایی ستاد در این زمینه، که همان کنترل اعتیاد در کشور است محقق شود. بدین منظور درمهر سال 1385 مقام معظم رهبری سیاست های کلی مبارزه با موادمخدر جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر ابلاغ نمودند:

1- مبارزه فراگیر و قاطع علیه کلیه فعالیت ها و اقدامات غیرقانونی مرتبط با موادمخدر و روانگردان و پیش سازهای آنها از قبیل کشت، تولید، ورود، صدور، نگهداری و عرضه مواد.

2- تویت، توسعه، تجهیز و استفاده فراگیر از امکانات اطلاعاتی، نظامی، انتظامی و قضایی برای شناسایی و تعقیب و انهدام شبکه ها و مقابله با عوامل اصلی داخلی و بین المللی مرتبط با مواد مخدر و انواع روانگردانها و پیش سازهای آنها.

3- تقویت، تجهیز و توسعه یگانها و مکانیزه کردن سیستم های کنترلی و تمرکز اطلاعات به منظور کنترل مرزها و مبادی ورودی کشور و جلوگیری از اقدامات غیرقانونی مرتبط با مواد مخدر، روانگردان و پیش سازهای آنها و تقویت ساختار تخصصی مبارزه با مواد مخدر در نیروی انتظامی و سایر دستگاههای ذیربط.

4- اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه در مقابله با تهدیدات و آسیب های ناشی از مواد مخدر و روانگردان با بهره گیری از امکانات دولتی و غیردولتی با تاکید بر تقویت باورهای دینی مردم و اقدامات فرهنگی، هنری، ورزشی، آموزشی و تبلیغاتی در محیط خانواده ، کار، آموزش و تربیت و مراکز فرهنگی و عمومی.

5- جرم انگاری مصرف مواد مخدر و روانگردان و پیش سازهای آنها جز درموارد علمی،پزشکی،صنعتی و برنامه های مصوب درمان و کاهش آسیب.

6- ایجاد و گسترش امکانات عمومی تشخیص، درمان ، بازتوانی و اتخاذ تدابیر علمی جامع و فراگیر باهدف:

الف) درمان و بازتوانی مصرف کنندگان

ب)کاهش آسیب ها

ج) جلوگیری از تغییر الگوی مصرف از مواد کم خطر به مواد پرخطر

7- اتخاذ تدابیر لازم برای زمینه سازی حمایت های اجتماعی پس از درمان مبتلایان به مواد مخدر و انواع روانگردان درزمینه اشتغال، اوقات فراغت، ارائه خدمات مشاوره و پزشکی و حمایت های حقوقی و اجتماعی برای افراد بازتوانی شده و خانواده های آنها .

8- تقویت و ارتقاء دیپلماسی منطقه ای و بین المللی مرتبط با مواد مخدر و روانگردان در جهت:

الف) هدفمند کردن مناسبات

ب) مشارکت فعال در تصمیم سازی ها، تصمیم گیری ها و اقدامات مربوط.

ج) بهره برداری از تجارب و امکانات فنی، پشتیبانی و اقتصادی کشور های دیگر و سازمان های بین المللی.

د) فراهم کردن زمینه اقدام مشترک در جلوگیری از ترانزیت غیر قانونی مواد مخدر.

9- اتخاذ تدابیر لازم برای حضور و مشارکت جدی مردم و خانواده ها در زمینه های پیشگیری، کاهش آسیب و درمان معتادان.

10- توسعه مطالعات و پژوهش های بنیادی، کاربردی و توسعه ای در امر مبارزه با موادمخدر و روان گردان و پیشگیری و درمان معتادان با تکیه بر دانش روز دنیا و استفاده از ظرفیت های علمی و تخصصی ذیربط در کشور.

11- ارتقاء و اصلاح ساختار نظام مدیریت مبارزه با موادمخدر و روانگردان به منظور تحقق سیاست های کلی نظام و سرعت بخشیدن به فعالیت ها و هماهنگی در اتخاذ سیاست های عملیاتی و کلیه اقدامات اجرایی و قضایی و حقوقی.

که در سند سیاستی به بررسی بند 4 این سیاست ها پرداخته می شود.

 

1- مسئله شناسی تحلیلی

1-1 تعاریف

تعریف اعتیاد: اعتیاد وابستگی جسمی یا روانی ناشی ازمصرف هر یک از مواد  مخدرتعریف می شود. از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی اعتیاد عبارت است از مصرف مكرر یك یا چند ماده ی روانگردان به حدی كه مصرف كننده یا معتاد دچار مسمومیت دوره ای یا مزمن ناشی از آن شود، اجبار برای مصرف ماده داشته باشد، قطع یا كاهش ارادی آن برایشبسیار دشوار باشد و عزم بارز برای كسب ماده تقریباً به هر وسیله ی ممكن نشان دهد

تعریف معتاد: کسی می باشد که به یکی از مواد موضوع این قانون به لحاظ جسمی و روانی وابسته باشد.

تعریف پیشگیری: اقدامات و فعالیت ها و مداخلات اجتماعی ، اقتصادي، سیاسی، دفاعی، امنیتی و فرهنگی از نوع آموزشی، آگاه سازي، مشاهده، فراهم سازي وسایل فعالیت هاي جایگزین و هر نوع اقدام دیگر منجر به جلوگیري از اقدامات غیرقانونی با مواد مخدر را پیشگیری می گویند.

مواد مخدر: سازمان بهداشت جهانی موادمخَدّر را موادي با خواص دارویی تعریف می کند که مورد سوء مصرف یا مصرف بیش از اندازه به منظور کسب لذت یا تجربه حالات غیرعادي قرارمی گیرند. مصرف مداوم این مواد سبب وابستگی دارویی و اعتیاد مصرف کننده می شود. کنوانسیون هاي کنترل مواد ملل متحد تمایز بین مواد قانونی و غیرقانونی را معین نکرده اند، بلکه بر مصرف قانونی و غیرقانونی مواد تأکید نموده اند. لذا مواد مخدر قانونی شامل موادي می باشد که تحت کنترل بوده و در مصارف پزشکی مجاز استعمال نمی شوند و به طور غیرقانونی تولید، توزیع و مصرف می گردند.

 

1-2- انواع مواد مخدر

در یک طبقه بندی می توان مواد مخدر را مطابق جدول زیر طبقه بندی نمود:

 

 

 

1-3- تاریخچه پیشگیری

در سال 1359 ، هیئت وزیران تشكیل ستاد هماهنگی مبارزه با اعتیاد را تصویب كرد. بر اساس ماده ی یک این مصوبه، پیشگیری از اعتیاد بر عهده ی ستاد مركزی هماهنگی مبارزه با اعتیاد قرار گرفت.

در دهه 1360 ، دست اندركاران و مدیران مبارزه با اعتیاد تصور می كردند تنها آگاهی افراد از مضرات اعتیادآنها را از مصرف باز می دارد، همین استنباط ساده انگارانه موجب شد تا نگرشهای دیگر، نسبت به پیشگیری ازاعتیاد همچنان كمرنگ و مغفول بماند. در مقطع مورد اشاره ی مدیریت اعتیاد، هرگز به این اصل كه پیشگیری امری تخصصی و مبتنی بر اصول و موازین مشخص است توجه نداشت و تصور می كرد افراد بدون آموزش لازم می توانند روند جاری را كنترل كنند.

در سال 1367، رئیس وقت ستاد مبارزه با موادمخدر، بر ضرورت تبلیغات در خصوص مبارزه با اعتیاد تاكید كرد و در پی آن مدیرعامل صدا و سیما، به عنوان مسوول تبلیغات ستاد مبارزه با موادمخدر تعیین شد و مقرر گردید كلیه پروژه ها و اقدامات تبلیغاتی رسانه های گروهی در زمینه موادمخدر با هماهنگی ایشان باشد.

در سال 1370 و چند سال پس از شروع پروژه ها در زمینه پیشگیری از اعتیاد، هنوز اقدامات در این زمینه بسیارپراكنده و فاقد انسجام و طرح مشخص علمی بود. اما به هر حال، بر ضرورت اقدامات پی شگیرانه به شدت تاكید می شد. در این سال در آستانه ی روز جهانی مبارزه با مواد مخدر، اعضای ستاد مبارزه با مواد مخدر موظف شدند تا برنامه ی پنج ساله ی مبارزه با مواد مخدر را تنظیم كنند.

از اوایل سال 1372 ، مدیریت سازمان بهزیستی كشور خصوصا در حوزه اعتیاد نسبت به ضرورت تجدید نظرهای اساسی در رویكرد نسبت به برنامه های مبارزه با اعتیاد هشدار داد و خود نیز اقداماتی را از طریق اصلاح در برنامه های مراكز بازپروری معتادان و از آن مهمتر تدوین اولین برنامه ملی پیشگیری، درمان و بازپروری سوءمصرف مواد به عمل آورد. در طرح ملی پیشگیری، سه جنب هی اصلی « زیستی، اجتماعی و روا نشناختی» در زمینه اعتیاد مورد توجه قرار داشت.

از سال 1374 ، مجموعه اقداماتی در جراید داخلی و خارجی، رادیو و تلویزیون، سینما و همین طور در سطح شهرها از طریق نصب تابلو و پوسترهای رنگی توسط ستاد انجام شد. در همین سال و به دنبال آن در سال 1375 ، صدا وسیما به پخش مجموعه ها، میزگردها و گزار شهایی در زمین هی پیشگیری از اعتیاد، اقدام كرد. علیرغم اجرای این پروژه ها، برخی مطالعات حاكی از فقدان كارآمدی و اثربخشی اقدامات انجام شده بود.

در شهریور 1377 ، اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر كه در سال 1376 در مجمع تشخیص مصلحت به تصویب رسیده بود، برای اجرا به دولت ابلاغ شد.

 

1-4- موانع مبارزه با مواد مخدر و فرایند پیشگیری در ایران

1- فقدان برنامه جامع ملی و راهبردهاي مؤثر و کارآمد

2-  تداخل وظایف در سلسله مراتب تصمیم سازي و تصمیم گیري

3- تحمیل اراده بخشی به فرابخشی توسط برخی از دستگاه ها در تصویب و اجراي قانون مبارزه با مواد مخدر

4- تکیه بر مدیریت هاي اتفاقی و تصمیمات فردي

5- فقدان اطلاعات منسجم و کارآمد و فعالیت هاي موازي

6- فقدان ارتباط ارگانیک و عدم هدایت ستادي مؤثر

7- تأکید بر عملیات مقابله با عرضه و محدود به مرزهاي جغرافیایی

8- غفلت از ابعاد پیشگیري و درمان متناسب با سطح نیاز کشور

9- عدم توجه جدي به مشارکت هاي مردمی و سازمان هاي غیردولتی و صرفاً دولتی کردن موضوع مواد مخدر

10- فقدان و عدم توجه به نیروهاي کارآمد و متخصص و نداشتن رشته هاي تخصصی در دانشگاه هاي کشور

11- فقدان رویکرد علمی براي تبیین مسائل و نداشتن متون آموزشی در حوزههاي مختلف

12- عدم بهرهگیري از فرصت ها و عدم تأثیرگذاري بر فرایند تولید و عرضه مواد در سطح منطقه

13- فقدان اطلاع رسانی جامع و عدم استفاده از رسانه هاي ملی و فراگیر و عدم بهره گیري از تکنولوژي هاي ارتباطی مدرن

14- عدم تناسب بین برخی مجازات ها و جرائم ( نقص قوانین)

15- اشکالات موجود در نظام پولی و فقدان نظارت اطلاعاتی بر بنگاههاي اقتصادي و سیستم پولشویی

16- ضعف آموزش برخی از پرسنل درگیر در امر مبارزه با مواد مخدر و افزایش تلفات انسانی ناشی از مکانیزم رویارویی

17- فقدان ساختار مناسب ستادي و اجرایی و بودجه کافی و نداشتن نظارت و کنترل بر برنامهها و ...

18- فقدان همسویی لازم در فعالیت هاي گوناگون پیشگیرانه در حوزه هاي مختلف ازجمله مدرسه، جامعه، محله، خانه و ...

19- ناکافی بودن امکانات درمانی در مقایسه با حجم مراجعین داوطلب ترك اعتیاد

20- کمبود منابع مالی و انسانی

22- افزایش موانع فعالیت سازمانهای غیردولتی

22- گسترش بیماریهاي مسري و خطرناك ناشی از مواد اعتیادآور

23- جوان گزینی اعتیاد و افزایش نرخ شیوع در بین زنان و دختران به علت بر هم خوردن هرم سنی جمعی

24-  افزایش درصد مجرمین مربوط به اعتیاد و قاچاق مواد مخدر

25- وجود حداقل دو میلیون معتاد و متقاضی مواد در کشور و امکان گسترش آنها

26- قرار داشتن در منطقه حساس و حضور جریان هاي بحران ساز در آن

 27- عدم کنترل مطلوب مرزهاي جغرافیایی و بخش هایی از کویر و گستردگی ارتباطات و ترددهاي غیرمجاز بین مرزي

27- احتمال اعمال سیاست هاي مافیاي تولید مواد صنعتی و شیمیایی در مناطق تولید مواد طبیعی و تغییر الگوي مصرف مواد در کشور

28-  عدم ثبات سیاسی و بحران هاي اقتصادي در برخی مناطق پیرامونی و حضور قدرت هاي سلطه گر در آنها

29- آمیختگی فرایند قاچاق با مسائل ضدامنیتی و احتمال بهره برداري سیاسی از آن

30- بهره گیري رقباي سیاسی و مافیاي حمل و نقل از اهرم قاچاق و پولشویی در جهت تضعیف سیستم پولی و تشدید بحران بیکاري، تورم و رکود و ایجاد تزلزل در نظام اقتصادي کشور و تشدید عوامل زمینه ساز اعتیاد و قاچاق

31- افزایش ارتباطات جهانی و فراه م شدن امكان تاثیر سوء فرهنگ های تشویق كننده مصرف مواد

32- وضعیت نامناسب اقتصادی، از جمله افزایش فقر و نابرابری، تورم و بیكاری كمبود حمایتهای اجتماعی از معتادان بهبود یافته

33- توسعه مناطق اسكان غیر رسمی

34- افزایش طلاق و نابسامانی در خانواد ههای زوجین جوان

34- فقدان وجود ساختار مناسب پیشگیری در سطح دستگا ههای فرهنگی و پیشگیری كشور )ستادی و استانی(

35- تعدد دستگاههای مسئول و ضعف هماهنگی این دستگاهها

36- ضعف نظام رصد

37-  وضعیت مصرف مواد و عوامل آن در سطح كشوری و استانی و در دسترس نبودن اطلاعات مورد نیاز و روزآمد

38- عدم نظارت تخصصی بر نحوه هزینه كرد اعتبارات پیشگیری اختصاصی دستگاه ها

39- بهره گیری ناكافی از دانش روز و تجارب بین المللی در زمینه ی پیشگیری

40- دشواری و دیر بازده بودن مداخلات پیشگیرانه

41- عدم وجود برنامه های منسجم كشور برای پیشگیری از اعتیاد

42- ضعف توجه به تغییر مداوم الگوی مصرف مواد از جمله افزایش شیوع مصرف مواد جدید و كاهش سن اعتیاد

43- در اولویت نبودن پیشگیری در برنامه های اجرایی و تخصیص اعتبارات و نیروی انسانی

44- عدم تعمیق و تداوم فعالیتهای پیشگیرانه، در سازمانهای كلیدی به خصوص در صداوسیما، وزارت ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، وزارت علوم تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت

45- ضعف پیوند در درون و بین برنام ههای پیشگیری و سایر راهبردهای كاهش تقاضا

46- ضعف پژوهش در امر پیشگیری از اعتیاد در كشور

47- ضعف مداخله متخصصان علوم اجتماعی دربرنامه های پیشگیری

48- عدم تمایل بخش خصوصی در سرمایه گذاری در امر پیشگیری از اعتیاد

 

2- مدل های پیشگیری

2-1- طبقه بندی انواع پیشگیری

به طور تاریخی، محققان سلامت عمومی و مداخله گران، برنامه هاي پیشگیري را عموماً در سهمرحله طبقه بندي می کنند که عبارتند از:

الف) پیشگیري اولیه : قبل از این که رفتار مسئله برانگیزآغاز شود. در این مرحله از پیشگیري یکی از اهداف مهم باید این باشد که افراد به ویژه جوانان و نوجوانان، فرزندان با افراد معتاد و نیز با کسانی که احیاناً آلوده به مواد مخدر هستند، روابط کنترل شده اي داشته باشند.

ب) پیشگیري ثانویه : قبل از این که بیماري آغاز شود.هدف از پیشگیري ثانویه درمان صحیح و به موقع و جلوگیري از مصرف مکرر مواد مخدر براي فردي است که مصرف مواد را، حتی براي یک بار تجربه کرده است. برنامه هاي پیشگیري ثانویه با توجه به جامعه هدف و براساس میزان، دفعات، سال هاي مصرف و ... می تواند متفاوت باشد.عده اي از این گروه ممکن است، هنوز در مرحلۀ مصرف تفریحی و گهگاه مواد باشند.

ج) پیشگیري ثالثیه: قبل از این که مرگ اتفاق بیافتد. هدف از این نوع پیشگیري، جلوگیري از عواقب و پیامدهاي منفی بهداشتی و اجتماعی ناشی از سوء مصرف مواد مخدر از طریق برنامه هاي غیردارویی است. پیشگیري ثالثیه معمولاً با گروه هاي سنی بالاتر، داراي سابقه سوء مصرف طولانی تر همراه با گرفتاري هاي شخصی و اجتماعی بیشتر، سر و کار دارد که بیشتر آنها علاقه یا امیدي به رهایی از دام اعتیاد ندارند.

همچنین می توان پیشگیري را برحسب این که چه گروهی را هدف برنامه هاي خود قرار می دهد به انواعی به شرح زیر تقسیم بندي نمود:

الف) عمومی (همگانی): که براي تأثیرگذاشتن روي کل جمعیت طراحی و اجرا می شود.

ب) گزینشی: که براي اثرگذاشتن روي گروه خاصی در درون جامعه که در معرض آسیب هستند، طراحی و اجرا می شود و هدف آن ارتقاء توانایی مخاطبان در مقابله با خطر است و داراي ابعاد مختلف روان شناختی، اقتصادي و اجتماعی می باشد.

ج) محدود یا ویژه: که براي اثرگذاشتن روي گروه هاي کوچک تري که در معرض خطر بسیار بالایی هستند و از قبل با توجه به مشهود بودن نشانه هاي بیماري مورد شناسایی قرار گرفته اند، طراحی و اجرا می گردد.

2-2- الگوی پیشگیری الیکسون

موضوع پیشگیري عمدتاً بر آموزش و فرهنگ سازي و اجتماعی شدن متمرکز می باشد و از این رو بیشتر مراکز آموزشی به ویژه مدارس را مورد توجه قرار می دهد. این برنامه ها حول سه الگو قرار گرفته است

الف) الگوی اطلاعات

این الگو که هدف آن ارائه اطلاعات است با این فرضیه شکل گرفته است که کودکان و نوجوانان با شناخت خطرات بالقوه مواد مخدر از آن دوري می کنند، علاوه بر این، گمان بر این است که در دانش آموزان گرایش هاي بازدارنده ایجاد می شود و آنان از مواد مخدر اجتناب خواهند ورزید.به طور کلی در این الگو هدف این است که دانش و اطلاعاتی به دانش آموزان و فراگیران داده شود تا نگرش مثبت آنها به مواد مخدر به نگرش منفی تبدیل شود. گاهی اوقات شوك و یا ایجاد هراس بخشی از فرایند آموزش را تشکیل می دهد و از این میان می توان به فیلم هاي ویدیویی بر علیه مواد مخدر، گفتگو با معتادان سابق، تابلوهاي تبلیغاتی و یا آگهی هاي تلویزیونی که بر مخاطرات مربوط به مصرف مواد مخدر تأکید دارند، اشاره کرد.

در این الگو در مورد ماهیت و گسترة اعتیاد مصرف مواد مخدر به افراد آگاهی داده شده و اثرات آن بر افراد، خانواده ها و جوامع بررسی می شود. همچنین در مورد خدمات، برنامه ها و سیاست هاي پیشگیري اطلاعاتی عرضه می شود.

ب) الگوي تأثیر اجتماعی

هدف این رویکرد آگاه و آشنا کردن نوجوانان به مهارت ها و منابع ویژه اي است که براي مقاومت در برابر فشار همسالان براي امتحان کردن سیگار و سایر مواد به آن نیاز دارند از این رو مهارت هاي« نه گفتن به مواد مخدر » باید در بین آنها تقویت شود. این رویکرد با این فرضیه شکل گرفته است که جوانان فاقد مهارت هاي کافی جهت انتخاب هاي منطقی هستند و چنانچه آنان این مهارت ها را به دست آورند، دیگر به سوي مصرف مواد مخدر گرایش پیدا نخواهند کرد

الگوي تأثیر اجتماعی بر تأثیرات بیرونی که جوانان را به سوي مصرف مواد مخدر سوق می دهد، متمرکز شده است. از این میان فشار همسالان و همین طور تأثیرات درونی، مثل میل پذیرفته شدن توسط مردم اهمیت بسزایی دارد.

ج) آموزش مهارت هاي زندگی

یک برنامه پیشگیري اولیه مبتنی بر عوامل خطرساز و حفاظت کننده است که براساس مدل سبب شناختی چندوجهی سوءمصرف الکل، سیگار و سایر مواد در نوجوانان طراحی شده است.هدف اصلی برنامه آموزش مهارت هاي زندگی، ایجاد تغییر در عوامل اجتماعیو روان شناختی مؤثر در گرایش نوجوانان به مصرف مواد است. از زمان شروع این برنامه در دهه 1980 ، مطالعات متعددي به منظور ارزیابی اثربخشی مهارت هاي زندگی در کشورهاي مختلف انجام شده است. شواهد به دست آمده حاکی از آن است که آموزش مهارت هاي زندگی در کاهش مصرف مواد مؤثر است.

در این الگو تمرکز اصلی از آموزش برداشته شده و بر شخصیت قرار می گیرد، به عبارت دیگر تمرکز از مواد مخدر به فرد تغییر می کند و تصور بر این است که جوانان داراي عزت نفس از مواد مخدر استفاده نخواهد کرد.

 

2-3- الگوي مؤلفه هاي جایگزین

مفروضه اصلی این رویکرد آن است که اگر بتوان تجارب واقعی زندگی را به اندازه مواد مخدر براي نوجوانان جذاب کرد، آنها از مواد استفاده نخواهند کرد. هدف این قبیل برنامه ها رفع احساس کسالتی است که پیش درآمد مصرف مواد تلقی می شود. فعالیت هاي فرهنگی، تفریحی و ورزشی از جمله فعالیت هاي مورد نظر در این برنامه ها است. نقطه ضعف این قبیل برنامه ها وقتی روشن می شود که فعالیت هاي جایگزین، گرچه اثرهاي مخالف با تمایلات اعتیادي دارند، اما آنان که چنین تمایلاتی را در خود تجربه می کنند کمتر به چنین فعالیت هاي جایگزینی گرایش پیدا می کنند.

 

2-4- الگوي شناسایی و ارجاع مسئله

هدف از این راهکار شناسایی، آموزش و مشاوره با جوانانی که در سنین پایین در مصرف مواد مخدر براي اولین مرتبه، افراط می کنند. فعالیت هایی که طی این راهکار صورت می پذیرد، شامل نظارت بر تمایلات مصرف مواد مخدر و ارجاع به درمان پیشگیرانه جهت مهار این تمایلات است.

 

2-5- راهبردهاي اجرایی در پیشگیري از اعتیاد

راهبردهاي اجرایی در اکثر نقاط عمدت اً بر عامل پخش و توزیع مواد و تا اندازه اي محیط متمرکز است و کمتر به جمعیت در معرض خطر توجه می کند. راهبردهاي اجرایی براي پیشگیري متنوع و متفاوت هستند که برخی از آن ها عبارتند از:

کنترل تولید و توزیع موادمخدر: اقدامات گسترده اي در اکثر کشورها به این منظور انجام می شود که عمده ترین آن قانون گذاري به وسیله دولت ها و رعایت کنوانسیون هاي بین المللی است.  براي اجراي قوانین هم سازمان هاي اجرایی متعددي طراحی شده اند تا از قوانین حمایت و موجبات اجراي آن را فراهم آورند. بسیاري از دولت ها این حرکت و راهبرد را بهترین پاسخ دولت ها در جهت  اقدام هاي پیشگیري از اعتیاد می دانند.

اقدامات کاهش تقاضا ومصرف باتأکید بر آموزش و تغییر نگرش: این آموزش ها علاوه بر آموزش افراد در زمینه مشکلات ناشی از مصرف مواد باید بر اصلاح برخی از کمبودهاي شخصی و عوامل زمینه ساز اعتیاد تکیه داشته باشد تا بدین وسیله بتوان کمبود ها را در افراد برطرف نموده و تمایل به استفاده از داروها را کاهش داد.

عمده ترین موارد مطرح شده در این روش عبارتند از :ایجاد اعتماد به نفس در افراد، مشخص کردن و تعریف نمودن ارزش هاي انسانی و شخصیتی براي افراد، ایجاد قدرت تصمیم گیري، آموزش مهارت هاي مربوط به قدرت تطابق با محیط و کاهش اضطراب، آموزش مهارت هاي مربوط به حل مشکل، آموزش مهارت هاي مربوط به ایجاد رابطه سالم با دیگران و در نهایت آموزش شناخت فشارهاي اجتماعی و نحوه پاسخ گویی به این قبیل فشارها. که شامل موارد زیر است:

آموزش در مدارس

آموزش از طریق رسانه ها

آموزش در محیط کار

آموزش در خانه و جامعه

2-6- راهبرد هاي پیشگیري از سوء مصرف مواد از نظر محتوایی

راهبرد باتوین و همکارانش به پنج راهبرد تقسیم می شود که در زیر به توضیح هر یک پرداخته خواهد شد.

رویکرد پرورش عاطفی: رویکرد پرورش عاطفی شامل افزایش عزت نفس، اتکا به خود، تصمیم گیري مسئولان، رشد روابط بین فردي و استفاده کم یا استفاده نکردن از اطلاعات در مورد مصرف مواد است و به وسیله دستورالعمل آموزشی، بحث گروهی و فعالیت هاي آموزشی، هم اندیشی و روان درمانی گروهی اجرا می شود.

رویکرد نفوذ اجتماعی: این راهبرد شامل افزایش آگاهی از فشار اجتماعی براي مصرف مواد مخدر، افزایش دانش در مورد پیامدهاي کوتاه مدت مصرف مواد در اثر فشار همکیشان و پایه گذاري هنجارهاي مصرف نکردن مواد است که به وسیله بحث کلاسی و گروهی، آموزش مهارت هاي مقابله، تمرین رفتاري، روش هاي جرات آموزي، بسط تمرینات از طریق تکالیف و استفاده از رهبران همتا و همسال در برنامه ریزي ها و برنامه هاي آموزشی امکان پذیر می شود.

رویکرد جایگزین یا بدیل: این رویکرد شامل ارائه کردن فعالیت هاي جایگزین مصرف مواد و کاهش احساس بی حوصلگی یا بیگانگی است. برنامه هایی مانند تاسیس مراکز جوانان، فعالیت هاي تفریحی و ورزشی، شرکت در طرح هاي سرویس جامع و آموزش حرفه اي، این رویکرد را عملی می سازد.

رویکرد نشراطلاعات: رویکرد نشر اطلاعات منجر به افزایش آگاهی در مورد مواد مخدر، آثار آن ها، پیامد هاي مصرف مواد، تقویت نگرش هاي ضد مصرف مواد می شود. رویکرد نشر اطلاعات به وسیله دستورالعمل هاي آموزشی، بحث هاي گروهی، نمایش فیلم، نمایش مواد مخدر، پوستر، جزوه و برنامه هاي آموزشی والدین اعمال می شود.

رویکرد نفوذاجتماعی و افزایش توانایی: افزایش توان تصمیم گیري، تغییر رفتار شخصیتی، کاهش اضطراب، افزایش مهارت هاي اجتماعی و ارتباط و کاربرد مهارت هاي عمومی براي مقابله با فشار اجتماعی از برنامه هاي این رویکرد است.

 

3- تحلیل حقوقی

از مهمترین موانع حقوقی موجود در فرایند پیشگیری تعدد قانون و وجود مراکز قانونی متعدد در امر پیشپیری می باشد که معمولاً بین انها هماهنگی وجود ندارد. همچنین لازم است تغییراتی در زمینه های قانون مبارزه با مواد مخدر صورت پذیرد:

1- ضرورت حصول به اهداف چشم انداز در افق 1404 ، کاهش مصرف به میزان حداقل در میان 26 کشور آسیاي جنوب غربی.

2-  ضرورت تطبیق قانون با سیاست هاي کلی.

3- ضرورت تدوین استراتژي متوازن، منطقی، کارآمد، طرح و برنامه مدون و مکتوب منبعث از سیاست ها در قالب یک قانون منسجم و یکپارچه.

4- ضرورت شناخت کامل از ماهیت، استراتژي ها و زوایاي مواد مخدر و روانگردان.

5- ضرورت اصلاح نگرش ها و اصرار بر روش هاي مناسب و تاکتیک هاي روز و موفق در برخورد با موضوع چند وجهی مصرف و قاچاق مواد مخدر و روانگردان.

6- اصلاح قانون منطبق بر تحلیل هزینه اثربخشی.

7- عدم یکپارچگی در برخی قوانین، آئین نامه ها و دستورالعمل هاي مرتبط با پدیده مواد مخدر و روانگردان از سال 1289 تاکنون. که برخی از انها عبارتست از:

ü      عدم توجه جدي به کاهش تقاضا و پیشگیري و الزامات تحقق آنها و توجه جدي به آموزش و پرورش.

ü      رویکرد بیمار انگاري اولیه  و  جرم انگاري ثانویه(جریمه – شلاق) و اثر سوء پنهان شدنمصرف و اعتیاد.

ü      عدم تناسب جرم و مجازات

ü      فقدان مقررات مقابله با پولشوئی.

ü      فقدان مقررات کافی در زمینه مصادره اموال و تعقیب اموال قاچاقچیان

ü      مغایرت برخی از مجازات ها با کنوانسیون هاي بین المللی که ملحق شده ایم و فراهم سازي بستر عدم استرداد مجرمین.

ü      معضلات حقوق بشري مجازات هاي اعدام و عدم تجدید نظرخواهی

 

4- تحلیل اجتماعی

ارتباط میان عوامل اجتماعی و سلامت در دو ده هی اخیر به نحو فزایند های مورد توجه دست اندركاران سلامت در جهان قرار گرفته و مطالعات فراوانی در سطح جهانی حكایت از نقش موثر این عوامل بر ارتقا سلامت افراد دارد. امروزه شواهد حاصل از مطالعات نشان می دهند كه هرچه فرد در وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین تری قرار داشته باشد، وضعیت سلامت نامطلوب تری خواهد داشت. در واقع یك شیب اجتماعی در سلامت وجود دارد كه از بالا به پایین طیف اقتصادی اجتماعی در حركت است و به طور كلی هر طبقه از طبقه پایین تر خود از وضعیت سلامت بهتری برخوردار است. در همه جای دنیا تفاوتهایی در میزانهای ابتلا به بیماری در گروه های محروم در مقایسه با سایر گروه ها نیز به چشم می خورد.

گروه های محروم علاوه بر اینکه بیشتر به بیماری مبتلا می شوند، بیماریهای مزمن و میزان معلولیت در سنین پایین تر نیز در آنها بیشتر است. به عنوان مثال در فنلاند 42% مردمی كه از بیماریهای مزمن رنج می برند در گروه های درآمدی پایین تر قرار دارند، در حالیكه 18% گروه های با درآمد بالاتر با این قبیل بیماریها دست به گریبانند. مثالهایی از وجود اختلافات روا نشناختی، بیماریهای قلبی عروقی، میزان دسترسی و كیفیت خدمات بهداشتی به فراوانی موجود است.

در ایران نیز بر اساس شواهد حاصل از مطالعات، سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد با وضعیت عوامل اجتماعی مرتبط است وضعیت درآمد و فقر، برخورداری از سواد و آموزش، نقش های مرتبط با جنسیت، شرایط محل زندگی، دسترسی به اشتغال و شرایط شغلی، برخورداری از حمایت اجتماعی و چگونگی رشد و تكامل دوران كودكی از جمله عوامل اجتماعی موثر بر سلامت اند.

سوء مصرف مواد و اعتیاد امروزه به عنوان یك مشكل عمده ی سلامتی شناخته شده است و شواهد مبتنی بر مطالعات نشان دهنده ی تاثیر عوامل اجتماعی بر بروز اعتیاد در جوامع است. عوامل اجتماعی و اقتصادی، رفتارهای پرخطر و وضعیت سلامت مصر فكنندگان مواد را نیز شكل می دهند. این عوامل با تاثیر بر رفتارهای فردی مصرف كنندگان به صورت غیرمستقیم و با تاثیرگذاری بر فراهم بودن منابع، دسترسی به نظام های رفاه اجتماعی، در حاشیه قرار گرفتن و پذیرش درمان به شكل مستقیم بر سلامت افراد تاثیر گذارند.

بررسی وضعیت شاخص های اجتماعی مناطق حاشیه ای و اسكان غیررسمی و اعتیاد نیز ارتباط پاره ای از تعیین كننده های اجتماعی و وضعیت اعتیاد در این مناطق را نشان می دهد. بر اساس اطلاعات مركز آمار ایران 4 میلیون نفر در سكون تگا ههای غیررسمی ساكن هستند .بافت های اسكان غیررسمی به لحاظ كالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مدیریتی دارای ویژگی های خاص خود می باشند. بر اساس جمع آوری داده های 17 مطالعه در مناطق حاشیه نشین كشور برخی از شباهتهای این مناطق عبارتند از: تراكم بالای جمعیت، سطح پایین سواد، درآمد پایین ساكنان، رواج مشاغل غیررسمی، دسترسی اندك به خدمات شهری و زیر ساختهای نامناسب و محدود. میانگین سواد در این محدوده ها از كل شهر پایین تر است، به ویژه در گروه های سنی بیش از 40 سال و زنان این نسبت به شدت كاهش می یابد. در تحقیقات مختلف تراكم فقردر این محدوده ها مشاهده شده است. به طوری كه در برخی از محله های حاشیه نشین در شهرهای زاهدان، اهواز، كرمانشاه، بندرعباس و مشهد در حدود40%  از ساكنان زیر خط فقر مطلق قرار دارند. همچنین نشان داده شده است که آسیب هایی مانند وجود مسیر ترانزیت یا بارانداز كالاهای قاچاق به ویژه مواد مخدر در این محدوده ها وجود دارد. همچنین آسیب های ناشی از فقر اقتصادی مانند دزدی یكی از آسیب های مشترك این محدوده است. بررسی آسیب های اجتماعی در مناطق حاشیه نشین، نشان می دهد که به اعتراف ساکنان این محلات، فقر و بیکاری، اعتیاد و فروش مواد مخدر، ولگردی، دعوا و درگیری بسیار زیاد است.

تأثیرسؤ متغیرِ مواد مخدر در بروز و تشدید آسیب هاي شغلی در حدي مهم است که نباید از آن از  بی تفاوت گذشت. از طرفی اگر درباره ي نیروي انسانی، وسایل و امکاناتی که در بعد عرضه آغاز کشت، تولید و ساخت تا هنگامی که مواد مخدر به دست سؤمصرف کننده می رسد تحقیق و ارزیابی شود، عمق زیان هایی که از بعد قاچاق مواد مخدر به نیروي کار و بهره وري مفید از کار وارد می آید قابل درك خواهد شد.

UNDCP بیان می کند: در سال هاي اخیر درباره ي اثرهاي سؤمصرف موادمخدر بر رفتار کارگران و اثرهاي ضمنی این رفتار بر ایمنی، بهره وري و هزینه ها، نگرانی قابل توجهی پیدا شده است.

ممکن است کسی در ساعات کار مواد مخدر مصرف نکند، ولی اثرهاي حاد و مزمن مواد مخدر چنان است که می تواند کارامدي کارگران را کاهش دهد، موجب غیبت از کار گردد و هزینه هایی بر اثر حوادث و مراقبت هاي بهداشتی کارگران را موجب شود که همه ي این ها براي کارگران و همکاران آن ها و همچنین براي مصرف کنندگان ایجاد واکنش و خسارت نماید. به خوبی روشن است که نوع کاهش در کارکرد بر اثر سؤمصرف موادمخدر، برحسب نوع ماده ي مصرفی و ماهیت کار متفاوت خواهد بود.

کارهاي تکراري و یک نواخت کمتر از کارهایی که کارکردي شناختی دارند تحت تأثیر سؤمصرف مواد مخدر قرار می گیرند، ولی در هر سطحی ممکن است تمرکز حواس آسیب ببیند و کنش ها کندتر شوند.

UNDCP بیان می کند: یکی از مهم ترین پیامدهاي اجتماعی و اقتصادي مواد مخدر وقوع جرم است. بزهکاري را می توان از مشخصات بارز قاچاق و اعتیاد به مواد مخدر دانست، چون در همه ي بازارهاي معامله ي مواد مخدر بزهکاري وجود دارد و به طور مستقیم هم با غیرقانونی بودن عرضه ي مواد مخدر و هم با اعتیاد به آن پیوستگی دارد و در تمام تحقیقات این رابطه ي معنادار تأیید شده است. قاچاق و سؤمصرف مواد مخدر دو عنصر تعیین کننده ي سودآوري این مواد غیرقانونی هم هستند. به این ترتیب همه ي اجزاي تشکیل دهنده ي نظام قضایی و ضابطان آن که براي محافظت عامه ي مردم و ایجاد محدودیت براي در دسترس بودن مواد مخدر ایجاد شده، در مقوله ي خسارت هاي اجتماعی عرضه و اعتیاد به مواد مخدر قرار می گیرد.

خسارت هاي دیگري هم هست که اندازه گیري آن ها دشوارتر است، به عنوان مثال خسارت جایگزین کردن اموال دزدي، خسارت بیش تر شدن هزینه هاي بیمه ي منزل و خسارت تغییر مرز یا تغییر راه عبور یا ایجاد موانع در مسیر کاروان هاي قاچاق و.. .

فرهنگ جامعه ي ما آمیزه اي از سنن عرفی، ادبیات ملی و معارف اکتسابی به ویژه اعتقادات مذهبی است که با شخصیت هر فرد ایرانی عجین شده، اما تحقیقات میدانی تأیید می کند که وقتی فردي به موادمخدر معتاد می شود به حدي به ماده ي مورد سؤمصرفش وابسته می گردد که تنها دل مشغولی او تهیه و مصرف ماده ي مورد نیازش می شود. معتاد به ارزش هاي فرهنگی دلبستگی ندارد، به ارزش هاي ملی اهمیت نمی دهد و فاقد احساس مسؤولیت پذیري سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است.

 

5- تحلیل هزینه فایده

5-1- آسیب های و هزینه های اقتصادی

 می توان مهمترین هزینه های ناشی از  مواد مخدر را به شرح جدول زیر مشخص نمود:

 

 

5-2-آسیبهاي و هزینه های ناشی از شست وشوي درآمد حاصل از قاچاق موادمخدر

پولشویی فرآیندي است که طی آن درآمدهاي غیرقانونی را قانونی جلوه می دهند. به تعبیر دیگر، پولشویی پروسه اي است که طی آن منابع اصلی پول و اموال نامشروع، پنهان می شود.

براي تعیین میزان تأثیر نقش زیانبار پولشویی در اقتصاد، کافی است توجه شود که حجم اقتصاد زیرزمینی در اغلب کشورها بخش قاب

ل توجهی از درصد درآمد ناخالص ملی آن ها را تشکیل می دهد و بر چرخه ي اقتصاد سالم کشورها و درآمد دولت ها از وصول مالیات، عوارض و... لطمات قابل توجهی وارد می آورد.

آخرین مرحله ي فرآیند هر بار قاچاق « شریان خون تجارت جهانی موادمخدر » موادمخدر به حساب آورد و عقیم ماندن این مرحله در بازدارندگی از ارتکاب قاچاق موادمخدر اهمیت بسیار دارد. زیرا اگر درآمد حاصل از قاچاق موادمخدر مصادره شود و قاچاقچی نتواند پول آلوده را شست و شو کند، تمام فعالیت ها و شگردهایی که براي تهیه، جاسازي، حمل و فروش موادمخدر به کار گرفته بی نتیجه می ماند و این مشّوِق خوبی است که می تواند قاچاقچی مواد مخدر را به فکر کسب درآمد از راه هاي مشروع دیگر، غیر از تجارت نامشروع موادمخدر، وادارد.

 

3-5- هزینه انجام طرح جامعه پیشگیری

با توجه به بررسی به عمل امده هزینه اجرای طرح سالانه بالغ بر 2هزار میلیارد ریال می باشد

 

 

6-  اهداف و  سیاست ها

6-1- هدف اصلی

کاهش سطح اعتیاد در کشور با توسعه فرایندهای پیشگیری

 

6- 2- سیاست مرتبط با فرایند پیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط

1-  درج متون مناسب و مفید آموزشی در کتب درسی در مقاطع مختلف تحصیلی با رویکرد پیشگیري اولیه از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط.

2- انجام اقدامات حمایتی و تأمینی نسبت به دانش آموزان در معرض خطر (داراي والدین معتاد)

3-  آموزش مدیران و کارشناسان دستگاه هاي فرهنگی در خصوص مباحث پیشگیرانه به منظور ارتقاء دانش و تأمین و تربیت نیروي متخصص.

4- آموزش والدین دانش آموزان براي توانمندسازي آنان با کمک انجمن هاي اولیاء و مربیان.

5-  تعامل مناسب و مستمر دستگاه هاي فرهنگی جهت تولید بسته هاي آموزشی در عرصه پیشگیري از مصرف مواد به منظور آگاه سازي گروه هاي مختلف هدف منطبق بر نیازسنجی و بومی سازي.

6-  توسعه فعالیت هاي پژوهشی کاربردي و بنیادي در عرصه پیشگیري و ایجاد بانک اطلاعاتی از پژوهش هاي انجام شده در سطح داخلی و بین المللی.

7- ایجاد  ساختار مناسب در سطح ستاد مرکزي دستگاه ها و استان ها جهت اجراي برنامه هاي پیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط.

8-  استفاده از کلیه استعدادهاي بالقوه در زمینه فرهنگ و هنر ( سینما، تئأتر و ... )  به منظور آموزش عمومی و ارتقاءآگاهی و دانش اقشار گوناگون جامعه در راستاي پیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط با سازماندهی جنگ روانی علیه این پدیده.

9- اطلاع رسانی مستمر و توسعه فعالیت هاي فرهنگی و تبلیغاتی از طریق رسانه ملی ( با تولید فیلم، تیزر و...)

10- ارائه خدمات پیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط به زندانیان غیرمعتاد با اولویت زندانیان زن، نوجوان و جوان.

11- توسعه فعالیت هاي پیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط بین خانواده هاي در معرض آسیب (همسران و فرزندان معتادین و زندانیان مواد مخدر)

12- توسعه ورزش به عنوان مهم ترین رکن فعالیت هاي جایگزین مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط و دسترسی آسان گروه هاي مخاطب به ویژه نوجوانان و جوانان به امکانات ورزشی با اولویت ورزش هاي همگانی و همچنین برپایی جشنواره هاي فرهنگی و ورزشی با هدف ایجاد تحرك و نشاط در جامعه.

13- اجراي طرح جامع پیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط در محیط ها و خوابگاه هاي دانشجویی.

14- استفاده بهینه از کلیه استعدادهاي بالقوه در حوزه هاي علمیه، ائمه جمعه و جماعت به منظور مبارزه فرهنگی با مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط.

16- توسعه مراکز مشاوره حضوري و تلفنی با استفاده از متخصصان در راستاي حمایت هاي مداخله در بحران با اولویت افراد در معرض خطر.

17-  ارزیابی و پایش برنامه هاي پیشگیري از مصرف.

18-  تعامل مستمر و هماهنگی براي برنامه هاي مشارکتی فرابخشی بین دستگاه هاي فرهنگی و سازماندهی صحیح امور.

19-  برپایی همایش هاي علمی - کاربردي منطقه اي، ملی و بین المللی پیشگیري از مصرف.

20- تقویت مشارکتهاي منطقه اي و بین المللی با هدف جلب کمکهاي تخصصی در عرصه پیشگیري.

21- بهره گیري از کلیه ظرفیت هاي کانونهاي فرهنگی، هنري، مساجد، مراسم دینی

22- سالم سازي محیطهاي کاري ( آموزشی، بهداشتی، اداري، نظامی، صنعتی و کارگاهی)  با رویکردپیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط در قالب آموزش هاي کوتاه، میان و بلندمدت در نظام جامع آموزش کارکنان دستگاههاي دولتی و غیردولتی.

23-  منظور ایجاد واحدها و رشته هاي دانشگاهی و تأسیس دانشکده پیشگیري و مبارزه با مواد مخدر با هدف رفع نیازهاي علمی-  تخصصی سایر دستگاه ها در راستاي تربیت کادر متخصص.

24-  تهیه کتب آموزشی در راستاي غنی سازي ادبیات نظري پیشگیري از مصرف مواد مخدر، روانگردان ها و سایر مواد مرتبط.

 

 

 7- گرو های ذینفع

می توانیم گروه های مرتبط با فرایند پیشگیری از مواد مخدر را به شرح جدول زیر طبقه بندی نماییم:

 

 

8- شاخص
8-1- هدف
ارزیابی و نظارت بر اجرایی شدن سیاست هاي کلی در محور پیشگیري و کاهش تقاضاي مواد مخدر و روانگردان
8-2 – ابعاد شاخص
    آشنایی با مواد مخدر و روانگردان و آسیب هاي آن
    گرایش به مصرف مواد مخدر و روانگردان
    رفتار سوءمصرف مواد مخدر و روانگردان
    آشنایی با قوانین مواد مخدر
    آشنایی با اقدامات و مداخلات درمانی
به طور کلی شاخص های ترکیبی بند 4 سیاست های کلی نظام در زمینه مبارزه با مواد مخدر به شرح زیر است:
وضعیت برنامه هاي پیشگیري از اعتیاد در کشور
که می توانیم شاخص های فرعی زیر را برای آن بیان نماییم:
1- میزان گرایش به مواد مخدر در جامعه
2- میزان گرایش به مواد مخدر در بین دانش آموزان
3- میزان گرایش به مواد مخدر در بین دانشجویان
4- میزان گرایش به مواد مخدر در بین کارمندان
5- میزان گرایش به مواد مخدر در بین پرسنل نظامی و انتظامی
6- میزان گرایش به مواد مخدر در بین کارگران
7- میزان سوءمصرف مواد مخدر در افراد غیرمعتاد
8- تعداد معتادشدگان جدید در هر سال
9- میزان آگاهی مردم از سوءمصرف مواد مخدر و روانگردان
10- میزان آشنایی مردم با قوانین مواد مخدر
11- تعداد مراکز علمی فعال در امر پیشگیری از اعتیاد در هر سال
12- تعداد دوره های آموزشی کوناه مدت و بلند مدت با موضوع پیشگیری در کشور
13- تعداد سازمانهای مردم نهاد جدید فعال در زمینه ی پیشگیری از اعتیاد

• < قبلی
• بعدی >