از زمانی که مقام معظم رهبری بر تولید ملی تاکید نمودند و سال 1391 را سال حمایت از تولید ملی نام نهادند، نشستها و کنفرانسهای زیادی در این ارتباط برگزار شده است که هم اندیشی اخیر در بانک مرکزی آخرین آن نیز نمی باشد لکن آنچه در این مدت رخ داده است کاهش چشمگیر فعالیتهای بخش تولید کشور است.
وحیده لطیف*
روز یکشنبه اول تیر ماه 1393 نشست هم اندیشی رییس کل بانک مرکزی با نمایندگان اتاق بازرگانی، مدیران عامل بانکهای ملی و اقتصاد نوین، و تنی چند از فعالان اقتصادی در ساختمان میرداماد بانک مرکزی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، ولی اله سیف رئیس کل بانک مرکزی در این نشست با اشاره به شرایط رکود تورمی کشور گفت:
" نظام بانکی از یک سو با تورم و موضوع کنترل نقدینگی روبروست و از سوی دیگر، مقوله حمایت از تولید و رشد اقتصادی مطرح است و گذر از این شرایط نیازمند همراهی و همدلی فعالان اقتصادی است. باید ضمن جلوگیری از هدر رفتن منابع، تلاش کنیم منابع به بخشی متمرکز شود که می تواند به تولید رونق بخشد. برگزاری چنین نشست هایی می تواند برای نیل به این هدف به ما یاری رساند. "
از زمانی که مقام معظم رهبری بر تولید ملی تاکید نمودند و سال 1391 را سال حمایت از تولید ملی نام نهادند، نشستها و کنفرانسهای زیادی در این ارتباط برگزار شده است که هم اندیشی اخیر در بانک مرکزی آخرین آن نیز نمی باشد لکن آنچه در این مدت رخ داده است کاهش چشمگیر فعالیتهای بخش تولید کشور است. سنجش صحت این ادعا نیاز به آمارهای پیچیده ندارد، کافیست در شهرکهای صنعتی کشورقدمی زد و پای صحبت مدیران واحدهای تولیدی که هنوز بسته نشده اند نشست. مدیرکارخانه یکی از واحدهای تولیدی شهرک صنعتی هشتگرد در گفتگویی دوستانه بیان می کند: خیابانهای شهرک که روزی از تردد ماشینهایی که مواد اولیه را وارد کارخانه ها و واحدها ی تولیدی می کردند ومحصولات تولید شده را خارج می نمودند ترافیک می شد، امروز سوت و کور است و ممکن است ساعتی یک ماشین هم عبور نکند!
یک واحد تولیدی مواد اولیه را خریداری می کند، طی فرایندهایی آنرا به محصول تبدیل می کند و محصول را می فروشد. در هر یک از مراحل این چرخه مشکلاتی گریبانگیر تولید کنندگان است از جمله قیمت بالای مواد اولیه، محدودیتهای ناشی از تحریم برای واردات مواد اولیه، قیمت پایین کالاهای وارداتی مشابه و ... که رسیدگی به هر یک از این مشکلات مستلزم سیاست گذاری های هوشمندانه ای در بخشهای مختلف مانند روابط بین الملل، تعرفه های واردات و صادرات وغیره است. اما یکی از مشکلات اصلی واحدهای تولیدی کمبود سرمایه در گردش برای تامین مواد اولیه است.
اگر بخواهیم حمایت از تولید را فراتر از نشست و کنفرانس و سخنرانی ببریم چه باید کرد؟ دولت که نمی تواند بین واحدهای تولیدی پول تقسیم کند و یا مواد اولیه برایشان وارد کند! چاره چیست؟ در همه دنیا بازار پول و بازار سرمایه به کمک بنگاههای اقتصادی می شتابند تا با تامین مالی آنها، علاوه بر روان سازی گردش پول در چرخ اقتصاد، خود نیز از سود آوری بنگاههای اقتصادی بهره مند شوند. در ایران بانکها که متولی اصلی بازار پول هستند بدون توجه به وظیفه اصلی خود نسبت به گردش صحیح پول در چرخه اقتصاد، ترجیح می دهند خود را در ساحل امن حفظ کنند. با نادیده گرفتن بخشی از تسهیلات که بطور سفارشی پرداخت می شود، بانکها پولی را که از مردم خریده اند، نه در اختیار واحدهای تولیدی که چرخه پول در آنها طولانی مدت است، بلکه در اختیار شرکتهای بازرگانی قرار می دهند که در کوتاه ترین زمان به سود دهی می رسند. مدت زمان تسهیلات پرداختی بانکها که اخیرا به 4 ماه و 3 ماه هم رسیده است، موید این مطلب است.
از سوی دیگر در اخبار منتشر شده توسط بانک مرکزی می شنویم که 39% تسهیلات بانکی به بخش تولید اعطا شده است. بله اعطا شده است به واحدهای تولیدی کلان که در بورس فعالیت می نمایند و ازسود آوری بسیار بالا و ضریب ریسک کم برخوردارند. اینگونه شرکتها در همه جای دنیا تامین مالی خود را از بازار سرمایه انجام می دهند نه از بازار پول. شرکتهایی که در بورس پذیرفته شده اند امکان تامین مالی از طریق بازار سرمایه را دارند ولی شرکتهای کوچکتر که این امکان را ندارند تنها می توانند از طریق بازار پول که همان بانکها هستند تامین مالی نمایند و اگر بازار پول بخواهد نسبت به تامین مالی شرکتهای بورسی اقدام نماید، دیگر پولی برای اعطا به شرکتهای غیر بورسی باقی نمی ماند.
بنابر این پیشنهاد می گردد سیاست گذاران بخش اقتصاد کشور اقدام به تدوین دستورالعمل هایی نمایند که به موجب آنها، بانکهای کشور نتوانند پا در کفش بازار سرمایه کرده و به شرکتهای فعال در بورس تسهیلات اعطا نمایند. در این صورت شرکتهای بورسی ناگزیر می شوند برای تامین مالی خود به بازار سرمایه رجوع کنند و این اتفاق منجر به این می شود که بازار سرمایه از حالت سفته بازی خارج شده و به بازاری پویا و سالم تبدیل گردد. از سوی دیگر با خارج شدن شرکتهای بورسی از بازار پول، آن بخشی از تسهیلات مالی که ناگزیر( برای ارائه آمار) به بخش تولید پرداخت می شد، به واحدهای تولیدی کوچکتر که نیازمند تامین مالی هستند پرداخت می شود. همچنین تدوین سیاستهایی برای ملزم کردن بانکها به طراحی محصولات ویژه بخش تولید و اجرای آنها از طریق ابزارهای تشویقی برای بانکها نیز میتواند در حمایت از بخش تولید موثر باشد.
به امید روزی که حمایت از تولید همچنان که مقام معظم رهبری تاکید دارند در عمل اتفاق بیفتد و نه در حرف.
*کارشناس ارشد سیاستگذاری
دانشجوی دکتری سیاستگذاری