وب سایت تخصصی سیاست گذاری عمومی

مریم اسماعیلی فرد: در ماه‌های اخیر، جهان شاهد کاربست گسترده «دیپلماسی محیط زیست» برای نجات زمین در قالب «کنفرانس اعضا کنوانسیون تغییر آب و هوا» بود. این کنفرانس با حضور 36 هزار نفر از ذی‌نفعان دولتی و غیردولتی با هدف دستیابی به یک رژیم حقوقی جدید جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برگزار شد. این میزان از اهتمام برآمده از وخیم شدن وضعیت تغییرات اقلیمی و نزدیک شدن به نقطه غیر قابل جبران در حوزه انتشار کربن و گرم شدن کره زمین می باشد.

برای اولین بار در 9 ماهه اول 2015، درجه حرارت 1.2 درجه سانتی گراد بالاتر از  آغاز انقلاب صنعتی شده  و آستانه غلظت CO2 به ppm 400 در اتمسفر رسیده است.در طول هفته اول نوامبر امسال‏،رصدخانه مرجع هاوايي، افزايش غلظت گاز CO2 را تا 399.06 اعلام كرد.که از دوره پليوسن بي‌سابقه بوده است. در بهار 2015 در نيمكره شمالي، ميانگين غلظت گازهاي گلخانه‌ايppm 400 اعلام شده است.

افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای به عنوان مهترین عامل شناخته شده تغییر اقلیم نگران کننده است، چرا که موجب تغییراتی در وضع بارش‌ها، سرعت باد، تابش خورشید، رطوبت خاک، دمای هوا و ... می‌شود. این تغییرات اثر منفی بر کشاورزی و امنیت غذایی، افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها و زیر آب رفتن کشورها و شهرهای ساحلی، تهدید تنوع اکوسیستم‌ها و سلامت بشر، شدت حوادث طبیعی و بلایا می‌گذارد و آثار مخربی بر منابع آب شیرین دارد.

در دهه‌های اخیر اثرات این تغییر اقلیم در اغلب نقاط دنیا، ملموس شده است. شدیدترین پدیده‌های بارندگی رخ داده و بخش‌هایی از جهان شاهد شدت یافتن وقوع و فرکانس پدیده‌هایی نظیر سیلاب‌های شدید، خشکسالی‌ها، امواج مخرب دریا،گرمای بیش از حد،گرد و خاک، آلودگی هوا و ... بوده است.همچنین تغییر در بارش همراه با افزایش دما و کاهش پوشش برف بر کمیت و کمیت آب اثر گذاشته است. این وقایع اقلیمی اثرات متعددی بر سیاست، اقتصاد، صلح و امنیت جهان گذارده و خواهد گذارد.

طبق اعلام سازمان ملل، طی دو دهه گذشته تغییرات آب و هوایی موجب مرگ بیش از 600 هزار نفر و ضرر اقتصادی حدود یک هزار میلیارد دلاری به کشورهای مختلف شده است و به طور میانگین سالانه 335 فاجعه مرتبط با آب و هوا اتفاق افتاده که نسبت به 10 سال پیش از آن، دو برابر شده است. برآوردها این است که اگر به همین منوال پیش رویم، در سال 2050 هزینه‌های ناشی از تغییر آب و هوا بین 5 تا 20 درصد تولید ناخالص زمین خواهد بود، در حالی که هزینه‌های پیشگیری به مراتب کمتر خواهد بود.

نکته شایان توجه آن است که تغییر اقلیم به تعبیر دبیرکل سازمان ملل متحد گذرنامه به دست نمی‌گیرد و همه کشورها اعم از درحال‌توسعه و توسعه‌یافته را متضرر می‌کند و البته آن‌ها که آماده نیستند یا منابع کمتری در اختیار دارند، ضررهای جانی و مالی بیشتری خواهند داد؛ حتی اگر کمترین تاثیر را در انتشار کربن و گرم شدن کره زمین داشته باشند.

ایران از یکسو به دلیل قرار گرفتن در ناحیه خشک و نیمه خشک جغرافیایی، بالا بودن خطر وقوع بلایای طبیعی، اقتصاد وابسته به نفت و وجود کلان شهرهایی با آلودگی بالای جوی، جزو کشورهای آسیب‌پذیر در کنوانسیون تغییر آب و هوا می‌باشد و از سوی دیگر به عنوان کشوری با مصرف بالای انرژی فسیلی در جهان معرفی شده و جزء10 کشور اول انتشار دهنده گازهای گلخانه‌ای تعریف می‌شود.

در کشور ما نتایج بررسی‌های علمی تغییرپذیری عناصر اقلیمی به ویژه مقادیر حدی روزانه بارش و دما  نشان می‌دهد که به طور کلی دما در کشور دارای روند افزایشی است و این افزایش در همراهی با رخداد جهانی سال‌های گرم، در سال‌های اخیر از شدت بیشتری برخوردار است به گونه‌ای که امروز افزایش دمای 1.25 تا 1.75 درجه سانتیگراد را تجربه می‌کنیم.بنابر این میانگین حداقل دما در اکثر مناطق کشور دارای روند افزایشی است و میانگین حداکثر دما نیز در اکثر ایستگاه ها به ویژه در ایران مرکزی نشان دهنده روند صعودی است.

متن توافقنامه پاریس بر نگه داشتن روند گرم شدن کره زمین تا 2 دو درجه سانتیگراد، حرکت به سمت عدم استفاده از سوخت های فسیلی، و بررسی دوره ای پنج ساله کشورها در اقدامات اجرایی برای کاهش گازهای گلخانه ای تاکید دارد.این توافقنامه از چند حیث برای جمهوری اسلامی ایران قابل اعتناست:

1-    بر اساس سیاست‌های انرژی و سیاست‌های محیط‌زیست ابلاغی مقام معظم رهبری، موضوع کاهش شدت انرژی و اصلاح الگوی تولید و مصرف به عنوان هدف کلان کشور به رسمیت شناخته شده است و کلیه برنامه ها و اقدامات کشور ملزم به تطبیق با این اسناد بالادستی می باشند. علاوه بر آن در اجلاس پاریس کاهش 4% یا 12% انتشار گازهای گلخانه ای اعلام شده است. این دو تعهد ملی و بین‌المللی لزوم طراحی «سند سیاستی» و برنامه عملیاتی را با حضور همه ذی‌ربطان ضروری می‌سازد.

2-     بر اساس این توافق بناست کشورهای جهان روند انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش داده و در نیمه دوم قرن حاضر بیلان انتشار گازهای گلخانه‌ای را به صفر برسانند. این تصمیم به این معناست که جهان به سمت کاهش استفاده از سوخت های فسیلی پیش می رود که به مفهوم کاهش درآمد کشورهای نفتی و لزوم حرکت به سمت تنوع بخشی اقتصاد کشور است.

3-     طی ده سال گذشته ایران به طور میانگین سالانه 3 درصد افزایش انتشار گازهای گلخانه ای داشته است و در حال حاضر جزء 10 کشور اول در انتشار گازهای گلخانه ایست. نکته قابل تامل آن است که این افزایش برخلاف انتظار نسبت مستقیم با افزایش سرانه تولید ناخالص ملی نداشته است، به گونه ای که با ثابت ماندن یا کاهش GDP در برخی از سال ها همچنان شاهد روند افزایش انتشار بوده ایم.این همبستگی غیرمستقیم، اتلاف بالای انرژی در فرآیند توسعه کشور را نشان می‌دهدکه نیازمند توجه جدی می‌باشد. ذکر این نکته ضروری است که بر اساس گزارشات شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، چنانچه مصرف انرژی به همین منوال در کشور ادامه یابد، ایران تا سال1404 نه تنها صادر کننده نفت نیست، بلکه تولید نفت کشور پاسخگوی نیاز داخل نیز نخواهد بود. این پیش بینی ایران را به سمت اتخاذ رویکرد اقتصاد کم کربن یعنی توجه جدی به بهینه سازی مصرف سوخت و افزایش قابل ملاحظه سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، فرا می‌خواند.

به این منظور راهبردهایی همچون خرید تضمینی انرژی‌های تجدید پذیر و واقعی سازی قیمت حامل های انرژی مسیر سخت، اما محتوم پیش روی ماست.

4-    هوشمندی در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در پساتحریم ضروری است؛ به گونه‌ای که بعد از این میزبان فعالیت های انرژی بر نباشیم. همچنین ضروری است که با عبرت گرفت از ناکامی ایران در استفاده از فرصت مكانيسم توسعه پاك(CDM)، برنامه‌ریزی روشن و دقیقی را برای استفاده از ظرفیت صندوق سازگاری و صندوق سبز اقلیم برای حرکت به سمت اقتصاد کم کربن هدف‌گذاری کنیم.

5-     با توجه به وسعت قابل ملاحظه و تنوع منابع انتشار گازهای گلخانه ای، و همچنین توان بالقوه فنی و اجرائی بخش خصوصی کشور برای کاهش انتشار و ترسیب کربن، کاهش تصدی دولت و ایجاد ساز و کارهای قانونی، به خصوص توجیه پذیری اقتصادی، برای جلب مشارکت مردم کاملا ضروری به نظر می رسد. خاطر نشان می‌سازد که در اسناد نشست پاریس، تاکید قابل ملاحظه ای بر استفاده از توان بخش خصوصی و عمومی جهت دریافت کمک های فنی، اقتصادی و بین المللی برای اقدامات کاهش انتشار شده است.

6-      علی‌رغم تشویقی و غیر مداخله‌ای بودن رژیم پایبندی توافقنامه پاریس، حرکت برخلاف تعهدات اعلام شده کار درستی نخواهد بود. تجربه جهانی در حوزه‌های متفاوت نشان داده که اگر اجماع بین المللی در خصوص موضوعی شکل ‌گیرد و افکار عمومی دنیا بر محوری تهییج گردد، اقدام برخلاف اجماع جهانی می‌تواند منجر به بدنامی،انزوا و تخریب تصویرکشور گردد. ضمن اینکه برای ایمنی جامعه جهانی، قطعا در آینده نزدیک اقدامات رنگ اجبار به خود خواهند گرفت.

7-     خوشبختانه در اسناد بالادست به ویژه سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف و سیاست های کلی محیط‌زیست و نیز در قالب سند اقتصاد کم کربن و تصویب نامه هیات وزیران برای کاهش گاز گلخانه ای به موضوع تغییر اقلیم توجه شده است. نکته حائز تامل همزمانی پایان برنامه ششم توسعه و سال2020 به عنوان سال آغاز تعهدات می‌باشد که این مهم را ضروری می‌سازد تا در تدوین، تصویب و اجرای برنامه ششم توسعه از طریق همکاری‌های فرابخشی زمینه انجام تعهدات فراهم شود.

منبع: روزنامه همدلی،94/12/12

• < قبلی
• بعدی >