در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[1]، مسئله توسعه روستایی تحت تاثیر عوامل و تغییرات اقتصادی تعریف می‌شود.
با این استدلال که روند اقتصاد و تجارت جهانی اساسا به نفع کشاورزی نیست و محصولات کشاورزی امروز کمتر از 10 درصد بازار جهانی تجارت را در اختیار دارند و بیش از 80 درصد بازار در اختیار کالاهای صنعتی قرار گرفته است. بنابر این مسئله اصلی از نگاه OECD آنست که: "مناطق روستایی چگونه می‌توانند با تغییرات اقتصادی مقابله کنند؟" طرح مسئله به این شکل بسیار متفاوت است با آنچه که در رهیافت‌ها و انگاره‌های توسعه روستایی "کشاورزی بنیاد" مطرح می‌شود و به نظر می‌رسد بسیار بنیادی‌تر باشد. به این معنا که آغاز مطالعات روستایی بر اساس این پرسش می‌تواند بسیاری برنامه‌ها و سیاست‌های مرتبط با توسعه روستایی را در معرض نقد و تغییر قرار دهد و سیاست‌های جدیدی در دستور کار دولت، جوامع محلی و گروه‌های ذینفع قرار بگیرد.
OECD معتقد است روستائیان با چهار مشکل اصلی روبرو هستند:1- مهاجرت به خارج روستا و پیر شدن جمعیت؛ 2-دستیابی ضعیف به امکانات آموزشی؛ 3- کاهش متوسط بهره‌وری نیروی کار؛ 4- سطح پایین خدمات عمومی. به دلیل این کاهش، OECD یافتن راه‌های مکمل و رقابت‌پذیری بیشتر را در دستور کار قرار داده است و بر این اساس فاکتورهای موثر جدیدی را بر سیاست گذاری روستایی معرفی می‌کند:
1- افزایش تمرکز بر امکانات محلی
از این منظر مهمترین امکانات روستایی از ارزش‌های فرهنگی و طبیعی آن جامعه نشات می‌گیرد.در این راستا در کنار تمرکز کمتر بر کارکردهای چندگانه کشاورزی، سیاست‌های OECD بر نیاز به شناسایی و بها دادن به سطح گسترده‌ایی از منابع مناطق روستایی برای در نظر گرفتن ابعاد مثبت و منفی شرکای خارجی با فعالیت‌های متفاوت تاکید می‌کند.
2- فشار برای اصلاح سیاست‌های کشاورزی
علاوه بر توجه به محدودیت‌های سیاست‌های کشاورزی و آثار منفی آن، فشار برای اصلاح رویکرد جاری کشاورزی- مبنا در توسعه روستایی باید در دستور کار قرار گیرد این امر از یک سو، بر قرار گرفتن در تجارت جهانی و از سوی دیگر، اصلاح یارانه‌ها متمرکز است. بر این اساس مسئله مهم سازمان تجارت جهانی ماهیت مبهم پرداخت‌ها به سیاست‌های کشاورزی است. مذاکرات اخیر تجارت جهانی نشان می‌دهد که پیشرفت کمی را در مسیر اصلاح یارانه‌های کشاورزی می‌توان ایجاد کرد. در بسیاری از کشورهای OECD یارانه‌های کشاورزی به دلیل آثار آنها بر سرمایه‌گذاری‌های عمومی با پرسش‌های فزاینده‌ای همراهند، چنانچه سایر کاربردهای منابع عمومی در مناطق روستایی مورد بحث قرار گرفته‌اند.
3- تمرکز زدایی و گرایش به سیاست‌های منطقه‌ای
از سال 1980 سیاست باز توزیع مالی جایگاه خود را در دستور کارها از دست داد و در مقابل، اهداف سیاست گذاری بر پایه شناسایی و هدف قراردادن فرصت‌های اقتصادی محلی اهمیت فزاینده‌ای یافت. سیاست‌های منطقه‌ای چرخشی را از رویکرد نگاه از بالا، یعنی استفاده از استراتژی سوبسیدی برای کاهش نابرابری، به سطحی گسترده‌تر از سیاست‌ها برای رقابت‌پذیری منطقه‌ای آغاز کرد. این رویکرد جدید با چند فاکتور هویت می یابد: اول یک استراتژی توسعه استراتژیک وجود دارد که طیف گسترده‌ای از عوامل مستقیم و غیرمستقیم را که بر عملکرد بنگاه‌های محلی اثر دارند، در بر می‌گیرد. دوم تمرکز بیشتری بر درون‌زایی دارایی‌ها و دانش محلی و تمرکز کمتری بر سرمایه‌گذاری‌های خارجی و نقل و انتقالات وجود دارد. و در نهایت یک رویکرد حکمرانی جمعی- مذاکره‌ای در بر گیرنده دولت‌های محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی به علاوه سایر ذینفعان وهمچنین دولت مرکزی با در نظر گرفتن نقش غالب کمتر، حاکم می‌شود.
رویکرد جدید در توسعه روستایی
موضوعات بالا موجب شکل‌گیری پارادایم جدیدی از توسعه روستایی نزد OECD شده است؛ در واقع تجربه OECD از چرخش در چهار رویکرد 1- موضوعات توسعه روستایی 2- اهداف کلیدی توسعه روستایی 3- ابزارهای توسعه روستایی 4- بازیگران کلیدی توسعه روستایی حکایت می‌کند.
در خصوص موضوعات توسعه روستایی رویکرد سابق به ایجاد برابری در میان روستائیان، افزایش درآمد مزرعه و نهایت رقابت بین مزارع معطوف بود، اما رویکرد جدید بر رقابت‌پذیری مناطق روستایی، تثبیت ارزش دارایی‌های محلی و استفاده از منابع استفاده نشده تاکید دارد. در مورد اهداف کلیدی توسعه روستایی رویکرد سابق بر بخش کشاورزی تمرکز داشت اما رویکرد جدید بر فعال نمودن بخش‌های مختلف اقتصاد روستایی مانند گردشگری، فناوری اطلاعات، صنایع کوچک (SMEs) و صنایع دستی تاکید دارد. ابزار اصلی توسعه روستایی معطوف به یارانه‌ها و کمک‌های مالی بود اما در رویکرد جدید تمرکز اصلی بر سرمایه‌گذاری قرار دارد. در رویکرد قبلی بازیگران اصلی توسعه روستایی دولت ملی و کشاورزان هستند اما در رویکرد جدید تمام سطوح ملی، فراملی، منطقه ایی و محلی مشارکت دارند و همچنین گروه‌های مختلف از ذینفعان محلی مانند انجمن‌ها، شوراها و سازمان‌های غیر دولتی مشارکت می‌کنند.
پیمان خواجوی
دانشجوی دکترای سیاستگذاری عمومی
[1] Organization for Economic Co-operation and Development (OECD)